Kinderen centraal zetten in plaats van regels

Kinderen centraal zetten in plaats van de regels: hoe doe je dat in de praktijk? Vroeger was het simpel in de gesloten jeugdzorg. Er waren regels die kinderen (en hun ouders) gewoon moesten volgen. Er was een behandelprotocol waar niet van werd afgeweken. Er was met andere woorden weinig aandacht voor de complexiteit van de problemen en weinig ruimte voor het kind als individu.

 De laatste jaren hoor je binnen en buiten jeugdzorg juist wél veel mensen zeggen dat we het kind centraal moeten stellen. In plaats van de regels of het behandelplan. En jeugdzorgorganisaties proberen veel meer naar het gezin te kijken in plaats van alleen naar het kind.

 Kinderen centraal zetten: hoe doe je dat?

 Maar ook al spreken deze gedachten veel ouders en kinderen aan, de praktijk is nog een ander verhaal. Want hoe doe je dat als behandelaar: écht in het belang van kinderen werken? En durf je het als instelling aan om -soms- af te wijken van de regels in het belang van een kind?

Daarover ging het symposium 'Behandel me als persoon, niet als dossier' vorige week aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Wat weegt zwaarder: huisvergadering of jeugdsoos?

De zaal zit goed vol als ervaringsdeskundige Esther en prof. dr. Annemiek Harder (die het symposium georganiseerd heeft) de dag openen. Ze beginnen met een stelling waar de behandelaren in de zaal op kunnen reageren.

 Stel: er komt een nieuwe jongere op de groep, die op maandagavond altijd naar een bijeenkomst van de jeugdsoos in de kerk gaat. Terwijl de groep elke maandagavond juist huisvergadering houdt: een belangrijke regel. Moet je haar dan verplichten om daar bij te zijn, of gun je deze jongere haar vaste bijeenkomst in de kerk?

 'Ik vind het belangrijk dat jongeren de warmte van de groep gaan ervaren', zegt een van de behandelaars in de zaal. 'Je moet je er thuis gaan voelen en dat vergt investering. Dus ik vind dat ze bij de vergadering moet zijn.'

'Dus groepsregels wegen zwaarder dan het sociale netwerk van de jongere?' reageert ervaringsdeskundige Esther gevat. De zaal moet erom lachen.

Iemand anders zegt: 'Volgens mij blijkt uit onderzoek dat het belangrijk is dat jongeren iets hebben wat gewoon doorgaat ook al wonen ze op een groep. Dus ik zou ervoor kiezen om haar wel naar die soos te laten gaan.' De meeste collega's in de zaal zijn het met haar eens.

Is wonen op een groep nog wel van deze tijd?

De trend in jeugdzorg is om vaker ook naar het gezin om het kind heen te kijken. De gedachte daarachter is dat de problemen die een kind heeft vaak zijn verbonden met andere problemen in het gezin. Dus waarom moet het kind dan eigenlijk uit huis en niet een ouder of zelfs het hele gezin?

'Leuk idee, maar is het wel haalbaar om kinderen niet meer uit huis te plaatsen?', vraagt een behandelaar in de zaal zich af. 'Want er zijn nog niet genoeg gezinshuizen en ook niet genoeg pleegouders om kinderen op te vangen.'

Daarop weet GroenLinks-Kamerlid Lisa Westerveld wel iets te zeggen. 'De bal ligt bij ons. Bij de Tweede Kamer en bij de minister. Want we weten dat er te weinig gezinshuizen en pleegouders zijn. Dus wij moeten ons de vraag stellen: hoe zorgen we ervoor dat er daar meer van komen? En ook: hoe ondersteunen we de professionals zo goed mogelijk?'

Toch plaatst Krijnie Schotel, bestuurder van Horizon Jeugdzorg en Onderwijs, daar een kanttekening bij. Zij zegt: 'Ik ben het eens dat we kinderen zoveel mogelijk thuis moeten laten wonen. Maar er is óók een groep die zeer complexe problematiek heeft en waar niet alleen gewoond, maar echt behandeld moet worden. Voor die groep zal je altijd gespecialiseerde behandelcentra nodig hebben.'

Uit huis geplaatste jongeren een stem geven

Er wordt vandaag goed naar elkaar geluisterd. Mensen zijn het soms met elkaar oneens, maar blijven nieuwsgierig naar elkaars mening. Maar als je het kínd centraal wil stellen in de jeugdzorg, is de eerste stap om niet óver hen te praten maar naar hen te luisteren.

Daar is gelukkig alle kans voor op dit symposium. Want een grote groep behandelaars is in de theaterzaal blijven zitten om letterlijk te gaan luisteren naar de verhalen van ervaringsdeskundige jongeren (de 'Unforgettables') van Stichting Het Vergeten Kind.

'Je mag alles vragen behalve mijn pincode', zegt Esther (21). De openingsvraag voor de drie Unforgettables is: hebben jullie een voorbeeld van een moment waarop er níet in jullie belang is gehandeld'?

'Oh, zeker', vertelt Kim (22). 'Ik hoorde twee weken van tevoren dat ik jeugdzorg moest gaan verlaten. Ik gaf aan dat ik daar nog niet klaar voor was maar daar werd niks mee gedaan. Dus belandde ik op een kamer bij een man van 50, dat was niet echt pluis. Uiteindelijk kwam een half jaar later een brief dat mijn indicatie eigenlijk toch nog verlengd had kunnen worden...'

Alles begint bij luisteren

De jongeren krijgen uiteenlopende vragen. Wat vinden ze van de wisselende diensten op de groep? 'Ik ben voor teruggaan naar 24-uursdiensten', zegt Esther. 'Want als je dan ruzie hebt gehad, kun je het later tenminste nog uitpraten. Of dan kan iemand even vragen hoe je examen die ochtend is geweest. Dat soort dingen wordt bij de overdracht namelijk vaak niet gemeld. Maar dat is wel heel fijn als iemand dat vraagt.'

De meiden geven verschillende tips mee. Kim zegt: 'Alles begint bij luisteren. Probeer door de bubbel heen te prikken bij een kind. Onder de woede ligt altijd iets anders.' Judith (18): 'Betrek jongeren bij de overdracht.

 Want soms worden daar dingen doorgegeven die gewoon niet kloppen, maar als je dat niet weet dan kun je ze ook niet rechtzetten.' En tot slot Esther: 'Geef ze liefde, geef ze een knuffel. Ook al mag dat volgens de regels misschien niet. Maar het is zo belangrijk. Zie dat kind en knuffel het.'

Benoeming bijzonder hoogleraar

Dit symposium werd georganiseerd door prof. dr. Annemiek Harder ter ere van haar benoeming tot bijzonder hoogleraar op de Horizon-leerstoel 'Wetenschappelijk onderbouwde jeugdzorg en onderwijs'.

Annemiek Harder doet onderzoek naar de effectiviteit van de jeugdzorg en probeert de kennis die ze met haar onderzoek ophaalt daarna zo goed mogelijk in de praktijk te brengen. iHUB ontwikkelplein sprak met professor Harding over het symposium en haar onderzoek. Het interview lees je in januari 2020 op onze website.

De namen van de Unforgettables zijn vanwege hun privacy veranderd.